Với nhiều năm kinh nghiêm chỉnh sữa và lên dây đàn piano, cùng những kinh nghiệm thực tế khi học tập và làm việc tại nước ngoài. Tiến Thành xin chia sẻ đến các bạn.
Đây là một bài viết khá đầy đủ và chi tiết để các bạn có một góc nhìn tổng quan hơn về công việc lên dây cho đàn piano cơ (Piano tuner).
Đàn piano cơ
có 2 loại chính là Grand và Upright số lượng dây và lực căng các dây tùy vào kích thước đàn, khoảng 216 – 242 dây và lực căng của cả các dây khoảng 15-18 tấn, riêng đàn Concert Grand lên tới 30 tấn. Với lực căng siêu lớn như vậy dù đàn có thiết kế tốt đến đâu cũng khó tránh khỏi việc dây dễ bị sai lệch.
Nguyên nhân khiến dây đàn piano sai
Khâu vận chuyển: Ở Việt Nam hiện nay chưa có thiết bị vận chuyển chuyên dụng, hầu hết là dùng sức người… Như đã đề cập phía trên, lực căng dây đàn là vô cùng lớn nên khi các bộ phận của đàn rung động dây sẽ bị sai lệch. Đàn tốt thì sai ít và chúng ta khó có thể cảm nhận ra, để chắc chắn sau khi vận chuyển đàn bạn cần yêu cầu kỹ thuật kiểm tra và lên dây chính xác.
- Tác động môi trường khí hậu: Đàn cơ với cấu tạo trên 50% là gỗ, phần lớn là gỗ ép cao cấp nên dễ chịu sự tác động từ môi trường, nhiệt độ và độ ẩm thay đổi ảnh hưởng nhiều đến chất lượng gỗ và tuổi thọ của cây đàn (nên đặt đàn ở những nơi khô ráo và nhiệt độ, độ ẩm ổn định).
- Đàn tự sai xuống dây: Thực tế cho dù bạn đặt đàn trong môi trường hoàn hảo thì bản thân nó để lâu cũng sẽ tự xuống dây. Đặc biệt những cây piano mới thì chốt cũng như dây đàn chưa ổn định, sẽ mau xuống hơn trong thời gian đầu
- Do chơi nhiều: Chính xác là như vậy, đặc biệt khi chơi các tác phẩm lớn, có tiết tấu dồn dập, bộ gõ trong thùng đàn tác động lên dây mạnh hơn và sai lệch sẽ xảy ra cho dù là rất nhỏ. Trong các buổi hòa nhạc sau khi kết thúc chương trình người thợ sẽ phải đo lại dây bằng một thiết bị gọi là “tuner piano”
Cách lên dây đàn piano
Lý thuyết
Khải niệm 1 cung, 1/2 cung, quãng, vị trí tên trên đàn piano hầu như ai quan tâm đều biết. Cứ hai phím trắng gần nhau trên đàn piano là cách nhau 1/2. Nhìn trên bàn phím đàn ta có thể thấy sau 12 phím thì hình dạng bố trí các phím được lặp lại.
Với âm nhạc nói chung và piano nói riêng người ta dùng note A4 với tần số 440hz làm chuẩn.
Đặc tính vât lý trong âm nhạc
Cứ hai nốt cách nhau 1/2 cung thì tỉ lệ tần số là 21/12. Vd: note A4 có tần số 440hz thì note A4# là 21/12x440hz = , hay A4#/ A4 = 21/12 tương tự với C C# hay G G#…
Hai nốt cách nhau 1 quang tám ( 1 octave) thì tần số hơn nhau gấp đôi. Ví dụ: A4 có tần số 440hz thì A5 là 880hz.
Trong chuyên môn gọi khoảng cao độ chênh lệch là Cent
Khi một note nhạc được đánh ngoài tần số cơ bản f được phát ra còn có họa âm với tần số 2f, 3f…phát ra đồng thời gọi là Harmonics. Vd khí đánh phím A4 thì tần số của của A5, E5…tuy không đánh cũng sẽ rung theo. Chính vì vậy nên khi ta đánh hai nốt cách nhau một quãng 8 hoặc quãng 4, quãng 5 âm thanh tạo ra nghe như ‘một đường thẳng’ (beatless) không có cảm giác ‘nhấp nhô’.
Trên lý thuyết thì ta có những con số tròn trịa và đẹp đẽ như trên nhưng trong thực tế, do dây đàn có độ cứng khác nhau và không đều trên mỗi sợi nên sẽ tạo ra những tần số và họa âm không giống với lý thuyết toán học, gọi là Inharmonicity.
Đường đặc tuyến dưới đây cho ta thấy một cái là theo lý thuyết và một cái là đo đạc thực tế.
Đường đặc tuyến lên dây đàn piano lý thuyết và thực tế
Với lý thuyết như trên hẳn mọi người sẽ tự hỏi làm sao tai người có thể nghe 440hz hay phân biệt 1 cung, nữa cung, quãng…Chìa khóa của người thợ lên dây không phải là khả năng thiên bẩm mà là ở chổ nghe thấy âm thanh ‘nhấp nhô’ (Beat sound) và âm thanh ‘bằng phẳng’ (beatless sound). Hầu như ai cũng có thể luyện tập và nghe được. Trong chuyên môn lên dây đàn piano cứ 2 âm thanh cùng cao độ, hoặc cách nhau một quãng 4 (perfect fourth), quãng 5 (perfect fifth) hoặc quãng 8 (octave) cùng vang thì nghe sẽ ‘bằng phẳng’ (beatless) ngược lại 2 nốt sai lệch ngoài những khoảng đó sẽ tạo ra tiếng ‘nhấp nhô’ với tốc độ tùy thuộc vào độ sai lệch
Khi lên dây đàn piano, trước tiên người ta sẽ lên chuẩn các nốt trong một quãng 8 ở phần giữa piano (thường từ F3 đến E4 ) gọi là một Temperament , nếu các note cách đều nhau theo tỉ lệ 21/12 thì gọi là Equal Temperament . Nhưng nếu như vậy âm thanh sẽ không hay vì như đề cập ở trên do độ cứng dây (xem inharmonic) nên thực tế người ta sẽ chỉnh một Unequal Temperament sẽ chuẩn và hay hơn.
Để có được một Temperamnet người ta có thể dùng máy hoặc dung tai, dùng tai thì cần có âm thanh chuẩn để so sánh thường là âm La A4 tần số 440 hz. hiện nay máy móc và ứng dụng trên điện thoại có rất nhiều tuy nhiên nó chỉ sử dụng tốt ở những phím phần giữa của đàn piano, ở phần cao và phần thấp cần phải nghe bằng tai.
Dụng cụ lên dây đàn piano
Bộ dụng cụ sữa chữa đàn piano có rất nhiều loại tùy vào chất lượng mà giá cả cũng khác nhau
Dụng cụ dây đàn piano tối thiểu cần phải có :
- Búa lên dây
- Dây nỉ, miếng mút chặn âm
- Thanh La mẫu
- Máy lên dây hoặc App
Bao nhiêu lâu cần lên dây đàn piano?
Mình có một bài viết về lên dây cho đàn piano khá chi tiết. Tuy nhiên mình sẽ tổng hợp các ý chính như sau :
Thời gian lên dây định kỳ phụ thuộc vào tình trạng cây đàn, môi trườn, mục đích sử dụng….
Đối với đàn piano mới hoặc mới thay lại dây, độ ổn định chưa cao nên cần chỉnh dây it nhất 3 đến 4 lần trong 1 năm
Ở Miền Bắc giữa các mùa chênh lệch khá lớn đàn piano sẽ biến đổi khá nhiều nên mỗi năm hai lần là hợp lý, Miền Nam nhiệt độ ổn định hơn nếu chơi ít có thể lên dây 1 năm/ lần
Tự lên dây đàn của mình có được không?
Câu trả lời là có, nhưng bạn cần người hướng dẫn và tập luyện thực hành nhiều lần (có thể tự học trên mạng hay youtube). Việc lên dây đàn không quá khó và không cần khả năng thiên bẩm gì cả, ai cảm âm tốt thì học mau, cảm âm kém thì hơi lâu xíu. Tuy nhiên nếu bạn ngại tìm hiểu (vì rất mất thời gian) thì theo mình hãy chọn một địa chỉ lên dây đàn piano uy tín, kinh nghiệm lâu năm là chắc ăn nhất.
Lên dây đàn piano giá bao nhiêu?
Tùy vào tình trạng cây đàn dung nhiều hay ít, cũ hay mới, có thể lâu ngày không lên dây, khi lên lại sẽ tốn nhiều thời gian và có thể phải lên 2 lần mới ổn định. Hoặc lên dây cho các buổi biểu diễn, hòa nhạc cần phải kiểm tra rất kỹ và phải gõ mạnh nhiều lần để test.
Chi phí khoảng 500k đến 1000k
Tại Nhạc cụ Tiến Thành chi phí lên dây cho cây piano upright là 300k và đàn grand là 600k, những cây lâu ngày hoặc đàn biểu diễn sẽ có mức giá theo thỏa thuận.
Đàn tiếng nghe không hay có phải do sai dây?
Nếu dây đàn lệch thì ít người mới chơi khó mà nhận ra, đàn lệch nhiều thì tiếng đàn nghe phô. Tuy nhiên đàn nghe tiếng không hay chưa hẳn là do chưa lên dây chuẩn, đàn hay dở không chỉ phụ phuộc vào dây mà còn nhiều yếu tố như: chất lượng đàn, đầu búa, thùng cộng hưởng…
Học lên dây đàn ở đâu?
Ở một các nước phát triển như Mỹ, Nhật Bản, Canada… nó là nghành nghề khá phổ biến và được đào tạo tại các trường đại học, có giáo trình bài bản. Tai Việt Nam nghề lên dây cho đàn piano chưa được phổ biến nên chưa có một cơ sở chính thống nào đào tạo chuyên sâu.
Tìm trên mạng thấy môt số chỗ có dạy mình thì chưa rõ chất lượng thế nào, việc học lên dây đàn ngoài lý thuyết thì phần thực hành trên những cây đàn là vô cùng quan trọng.
Nếu có cơ hội bạn học ở các nhà máy sản xuất piano là tốt nhất vì nơi đó có nhiều đàn để bạn thực hành, sửa chữa, lắp ráp, ngoài học lên dây bạn còn biết thêm các bộ phận cấu tạo lên nó, học ở nhà máy theo mình là con đường nhanh nhất.
Bạn cũng có thể theo phụ một người thợ lên dây giỏi để học nghề + tìm hiểu trên mạng, quan trọng hơn hết là phải có đàn piano cơ để thực hành nhiều lần.
Lời kết
Trên đây những chia sẻ về kinh nghiệm lên dây đàn piano cơ. Cái gì cũng vậy nếu đào sâu thì còn nhiều thứ để nói, bài viết khá dài nên cũng khó tránh khỏi những thiếu sót. Rất mong sự góp ý của các bạn đặc biệt là những người trong nghề lên dây cho đàn Piano cơ để chúng ta ngày càng hoàn thiện hơn.
Địa chỉ lên dây và dạy đàn piano
Link Gmap Cơ sở 1: 208 Phố Hồng Mai, Phường Quỳnh Lôi, Quận Hai Bà Trưng, Hà Nội Đối diện ủy ban phường Quỳnh Lôi ( ngõ Mai Hương cũ )
Link Gmap Cơ sở 2: 46 Đường Thanh Bình, Phường Mộ Lao, Quận Hà Đông ( cách Cầu Trắng 300 mét )
ZALO & SĐT: 0972420718
Website: Tienthanhmusic.com
Fanpage: Tien Thanh Music School
